اولین دوره از نمایشگاه دوسالانه[1] هنرهای اسلامی در جده عربستان سعودی برگزار شد. در این رویداد مهم و جدید برای جهان اسلام، هنرمندان آفریقایی متعددی حضور داشتند. مدیر هنری این دوسالانه سُمیه والی[2]، استاد معماری اهل آفریقای جنوبی و مدیر استودیوی طراحی کانترسپیس[3] بود. والی که یک ستاره در حال ظهور در دنیای هنر و معماری بود، قصد داشت این دوسالانه را راه‌اندازی کند تا از طریق آداب، اعمال و فلسفه با تجربیات متنوع مسلمان بودن ارتباط برقرار نماید. در مصاحبه‌ای با نشریه Conversation Africa، او به پنج سوال درباره دوسالانه پاسخ داد.

اهمیت دوسالانه اسلامی چیست؟

حوزه "هنر اسلامی" توسط اروپاییان در دهه 1800 تعریف شد و به جغرافیا، سبک و گاهشماری تاریخی ارتباط داشت. به همین دلیل، در تعریف این سبک از هنر، دین در نظر گرفته نشده بود. امیدوارم این دوسالانه تعریف متفاوتی از هنرهای اسلامی ارائه دهد - تعریفی که فلسفه‌های اسلامی را برای حال و آینده ما به رسمیت می‌شناسد و تجارب زندگی روزمره جهان اسلام را ارج می‌نهد.

مهم این است که ما اذعان کنیم که ایمان، عمل و سنت اسلامی می‌تواند و باید کمک خلاقانه‌ای به جهان داشته باشد.

موضوع این دوسالانه «اولین خانه» بود که به احترام و وحدت نمادین برانگیخته شده توسط کعبه در مکه، مرکز شعایر اسلامی، اشاره دارد.

بخش بزرگی از آنچه این دوسالانه قصد داشت نشان دهد، این بود که عمل اسلامی ریشه در آیین‌ها و تجربیات جمعی از این اجتماع و تعلقات آن دارد. من معتقدم که پلتفرم‌هایی مانند این در درک میراث فرهنگی و هنری عمیق اطراف ما و در پرورش و ارتقای تفاهم بین جوامع نقش دارند.

چرا برگزاری این دوسالانه برای هنرمندان آفریقایی مهم است؟

اغلب این فرصت برای هنرمندان پیش نمی‌آید که کاملاً خود را در خلق آثاری غوطه‌ور کنند که به صراحت اسلامی است یا ریشه در آیین‌ها، فلسفه‌ها و شیوه‌های آن دارد. هنرمندان آفریقایی شرکت‌کننده نشان دادن تنوع شیوه‌های زندگی اسلامی، به تعریف بسیاری از مفاهیم مربوط به چیستی اسلام و آن چه می‌تواند باشد، کمک می‌کنند.

آیا می‌توانید مسیری که بازدیدکنندگان در نمایشگاه طی می‌کنند را برای ما تشریح کنید؟

من قسمت ورودی در ترمینال حج فرودگاه بین‌المللی ملک عبدالعزیز جده را به عنوان محلی برای پذیرش جهان تعبیر کردم- این شهر و فرودگاه آن همیشه چنین نقشی داشته است. این دروازه ورود به حج، زیارت سالانه مسلمانان است و این ترمینال قادر است تا 80,000 زائر را در خود جای دهد. برای این دوسالانه، مجموعه‌ای از آثار باستانی معاصر و قدیمی‌تر مربوط به کسانی که به زائران خدمات می‌دادند، در آن گنجانده شده است.

Grammar Of The Earth اثر هنرمندان مراکشی، فاتح زیموری[4] و سوکینا ابولولو[5]، صدای دعا را به تصویر می کشد.

از آنجا، بازدیدکنندگان به گالری‌های سرپوشیده می‌روند. مضمون اصلی آنها جهت مقدس (قبله) است که مسلمانان پنج بار در روز و در هر روز سال به سمت آن می‌ایستند و نماز می‌خوانند. و کانون آن مناسک، کعبه در مکه است. این بخش ساختار تعلقات معنوی روزانه ما را توصیف می‌کند.

این قسمت از نمایشگاه که از یک اتاق کم نور شروع می‌شود و به یک فضای روشن ختم می‌شود، بازدیدکنندگان رابه سفری از تاریکی به روشنایی می‌برد به گونه‌ای که به نظر می‌رسد رو به تعالی به پیش می‌رود. از اذان - صدا در مقیاس ارتعاشی - تا حالت اعضا و جوارح در نماز. نقطه اوج نمایشگاه، مقیاس بی نهایت است- درب خود کعبه. این آثار شامل تاسیسات صوتی، مصنوعات باستانی، نسخه‌های خطی مذهبی، آثار عکاسی و چیدمان‌های متنوع معاصر در مقیاس مختلف است.

در فضای بیرونی، با مضمون هجرت دوسالانه، آثار بر ساخت خانه و متعلقات آن تمرکز دارند بدون توجه به اینکه در کجای دنیا هستیم- ارکان سازنده جامعه که از طریق آیین‌های مربوط به غذا، صدا، جشنواره، زمان و فصل، کار، عبادت، حافظه و تخیل خلق شده‌اند.

Kolona min Torab اثر مبارک بوچیچی[6] که از خاک رس و رنگدانه‌های طبیعی از سراسر مراکش برای پرداختن به تنوع استفاده می کند.

بسیاری از مهاجرت‌های معاصر در دنیای ما مترادف با از دست دادن سرزمین مادری و آوارگی هستند و آیین‌ها تبدیل به بازسازی خانه می‌شوند.

در محیط بیرونی، مقیاس آثار افزایش یافته و شامل مجسمه‎‌سازی و سازه‌های ساخته شده هستند. در طول این دوسالانه، این فضاها میزبان گردهمایی‌ها، اجراها و بحث‌های مختلف خواهند بود.

ممکن است در مورد برخی از آثار آفریقایی صحبت کنید؟

برای من بسیار سخت است که تنها در مورد چند اثر خاص صحبت کنم، چون هر کدام از آنها توانایی بیان داستان منحصر به فردی را دارند. با این حال، من در مورد برخی از جزئیات مربوط به تنها سه اثر صحبت می‌کنم.

اثر ایگشان آدامز[7] هنرمند اهل آفریقای جنوبی با عنوان نماز جماعت[8]، از طریق اجرا، مجسمه‌سازی و چیدمان، جنبه‌هایی از سیاست، نژاد و مذهب را بیان می‌کند، چون آنها بر تاریخ شخصی او و جامعه‌اش تأثیر گذاشته‌اند.

در آثار هنری بافته شده ظریف او، از طیفی از مواد طبیعی و مصنوعی استفاده شده است، اما بسیاری از آنها برای فرم و الگوی خود از منسوجات سنتی اسلامی‌ الهام می‌گیرند. برای خلق این اثر، او تعدادی سجاده نماز استفاده شده از دوستان نزدیک و خانواده‌های ساکن در منطقه بونتهوول[9] کیپ تاون را جمع آوری کرد. در دهه 1960، بسیاری از خانواده های سیاه‌پوست و رنگین پوست توسط مقامات آپارتاید به اجبار به این منطقه منتقل شدند.

هر قالیچه نقش بدن صاحب خود را در نماز در طول سالیان متمادی ثبت می‌کند. آدامز این الگوهای استفاده را با استفاده از مهره‌ها و سنگ‌های نیمه قیمتی تفسیر کرده است تا مجموعه‌ای از آثار بافته شده جدیدرا ایجاد کند. آنها از ارزش عبادت جمعی سخن می‌گویند.

مقیاس و داستان Amongst Men اثر هارون گان-سالی[10]، همکار هنرمند اهل آفریقای جنوبی قابل‌توجه است. نام او از عبدالله هارون[11]، روحانی مسلمان اهل آفریقای جنوبی گرفته شده است. هارون، منتقد سرسخت آپارتاید، در سال 1969 در حالی که در بازداشت پلیس به سر می‌برد، به قتل رسید. در تشییع جنازه او، بیش از 40,000 نفر از مردم عزادار شرکت کردند که در مخالفت با مقامات رژیم آپارتاید راهپیمایی کردند.

Amongst Men که با همکاری بیوه هارون، گالیما[12]، و دخترش، فاطیما هارون- ماسوت[13] توسط گان سالی خلق شده است، به صورت مفهومی این رویداد را بازسازی می‌کند. هزار کلاه کوفی آویزان جداگانه (سرپوش‌هایی که مردان مسلمان در سراسر آفریقا و جنوب آسیا بر سر می‌گذارند) صحنه قبرستان کیپ تاون را که هارون در آن دفن شده است، تداعی می‌کند. صدایی که هم‌زمان پخش می‌شود شامل گزیده‌هایی از یکی از خطبه‌های او و شعری از دوستش، جیمز متیوز[14]، نویسنده اهل آفریقای جنوبی، و صدای دخترانش است. Amongst Men از تماشاگر دعوت می‌کند تا رویدادهای متقاطع اسلام و مقاومت در برابر استعمار و آپارتاید را در نظر بگیرد.

چیدمانی اثر هنرمند تانزانیایی، لوبنا چودری، سخاوت و مهمان نوازی در اسلام و آیین‌های مربوط به غذا خوردن و دعا به صورت مشترک را گرامی می‌دارد. شکل آن – یک میز بلند و کم ارتفاع – برگرفته از محل برگزاری مجلس (اتاق نشیمن) است، مکانی که در آن از مهمانان پذیرایی می‌شود و در آنجا، اغلب روی کوسن‌ها یا فرش‌ها می‌نشینند. با ورود مهمانان بیشتر، فرش‌های بیشتری اضافه می‌شود که نماد استقبالی است که می‌تواند تا بی‌نهایت ادامه یابد.

چه برداشتی از این تجربه دارید؟

من امیدوارم که از طریق این دوسالانه جاودانگی تفکر و عمل اسلامی و تنوع و گستردگی جهان اسلام را منتقل کنم. فلسفه‌های دین اسلام پتانسیل متفاوتی درباره آینده را فراهم می‌کند.

این دوسالانه تا 23 آوریل 2023 (سوم اردیبهشت 1402) ادامه داشت.

منبع:

https://theconversation.com/the-worlds-first-islamic-art-biennale-shines-a-light-on-african-artists-200869